Cefais y cyfle i siarad yn Hacio’r Iaith 2012 am sut i greu eLyfrau, roedd pawb yn dweud wrthyf ei fod wedi mynd yn grêt ond yn fy mhen i oedd y cyflwyniad dros y siop (efallai mai dyna sut mae cyflwyniadau munud olaf i fod ar ddiwrnodau fel hyn!). I neud i fyny am hyn o’n i’n meddwl byswn yn ysgrifennu erthygl i drio esbonio yn well y ffurf sydd ar gael ar y funud i greu eLyfrau.
Beth yw eLyfr?
Yn blwmp ac yn blaen llyfr electroneg yw eLyfr, ond yn debyg iawn i unrhyw beth electroneg mae ‘na llawer o fformatia wahanol ar gael. Y rhai mwyaf poblogaidd – oherwydd poblogrwydd yr Amazon Kindle – yw .azw .mobi a’r un newydd ers y Kindle Fire, KF8. Y brif un arall, mae bron pob darllenydd eLyfrau – heblaw am y Kindle – yn ei gefnogi yw .ePub, a dyma mae pawb yn cytuno yw safon agored eLyfrau. (Mae .pdf hefyd yn cael ei gysidro fel ffurf o eLyfr.)
Felly sut mae creu eLyfr (ePub)?
Y ffordd Hawdd
Pages ‘09 – £13.99 – Apple

Prosesydd geiriau gan Apple yw Pages, yn y rhy’n fodd mai Word yw un Microsoft. Os ydych yn gwybod sut i ddefnyddio Word mi fyddwch yn eithaf cartrefol yn Pages.
Yn syml, dyma rhai o bethau i gofio ar gyfer creu eLyfr yn Pages:
- Teipiwch eich llyfr trwy ddefnyddio Blank Template
- Ar ôl neu yn ystod teipio fformatiwch y ddogfen trwy ddefnyddio paragraph styles sydd yn cuddio o dan View / Show Styles Drawer
- Unrhyw eiriau fyddwch yn fformatio i fod yn Heading 1 fydd penodau’r eLyfr
- Fe allwch lusgo lluniau i mewn i’r ddogfen o unrhyw ffolder, ond i gael y llun i ymddangos yn yr eLyfr mi fydd rhaid ei wneud yn Inline (efo’r llun wedi ei ddewis mae’r botwm yn ymddangos ar y top ar y dde).
- Os ychwanegwch lun i’r tudalen cyntaf mae modd ei ddefnyddio fel clawr y llyfr.
- Fe allwch ychwanegu fideo a thraciau sain i mewn i’r ddogfen yn y rhy’n fodd a’r lluniau.
- Pan fyddwch wedi gorffen ewch i File / Export a dewis ePub. Yn fan hyn fydd y dewis i newid y tudalen cyntaf i fod yn glawr.
- A dyna ni…
Y ffordd sydd ddim mor hawdd
InDesign CS5.5 – £714 – Adobe

Mae InDesign wedi cael ei greu gan Adobe, y rhy’n pobl y tu ôl i Photoshop. Os rydych wedi edrych ar Photoshop ac wedi meddwl pa mor gymhleth mae’n ei edrych, wel mae InDesign eithaf tebyg. Yn fy ngwaith dwi’n defnyddio InDesign bron pob dydd i greu dogfennau ar gyfer print, ond yn y blynyddoedd diwethaf mae wedi dechrau troi i mewn i raglen sy’n trio creu cylchgronau a llyfrau yn ddigidol hefyd.
Ni rwyf am fynd i mewn i lawer am y broses yn fan o greu eLyfr o InDesign gan eich bod yn gorfod dysgu’r rhaglen ei hun yn gyntaf ac yma fyswn i! Fe allwch ei ddefnyddio yn y rhy’n fodd a Pages a gosod allan eich dogfen yn blaen ac wedyn mynd i File / Export a dewis ePub. Mi gewch lawer mwy o ddewisiadau na Pages sydd yn beth da a drwg.
Mi fydd Adobe yn dod a fersiwn newydd o InDesign allan yn y misoedd nesaf. Mae ‘na lawer o obeithion gan bobl fydd y fersiwn yma, CS6, yn neud y broses llawer haws i greu llyfrau a chylchgronau digidol (hint hint apGolwg).
Y ffordd anodd – ond y gorau
Côd – £AM DDIM ag i fyny

Os ydych o ddifri am ddechrau creu eLyfrau yn llawn amser, mae rhaid i chi ddysgu am beth sy’n gwneud ePub. Yn syml, cyfuniad o côd XHTML, XML a CSS yw ePub efo ychydig o ffeiliau eraill sy’n cyfuno nhw i gyd at ei gilydd. Y ffordd hawdd o feddwl am ePub yw fel gwefan bach. Yn y rhu’n fodd ac mae rhaglenni sydd yn gadael i chi creu gwefannau heb gyffwrdd côd yn creu côd hyll iawn, mae rhaglenni sy’n creu .ePub yn creu côd hyll iawn. Y broblem efo hyn yw ei fod yn gallu niweidio eich llyfr ac yn creu gwallau ar rhai darllenydd. Hefyd dyma’r unig ffordd, ar y funud, i allu creu eLyfr hollol unigryw â’i gael i edrych yn union fel da chi eisiau.
I ddysgu am ‘y côd’ hyn rwyf yn argymell yn fawr iawn y llyfr darllenais i pedair blynedd yn ôl, Build Your Own Website the Right Way gan Ian Lloyd (ddim perthynas!). Mi wneith hwn ddysgu chi bron popeth y gwelwch chi y tu fewn i .ePub.
Y rhaglen da ni’n ei ddefnyddio i greu gwefannau a rŵan ei’n eLyfrau yw Coda ond mae’n bosib gwneud y gwaith i gyd trwy ddefnyddio unrhyw raglen ‘text editor’ allan yna, hyd yn oed y rhai sy’n dod am ddim ar ei’ch cyfrifiadur.
Gwyro’r Gwallau
Unwaith fyddwch wedi creu eich ePub mae angen ei drio i weld os mae’n gweithio. Mi oeddwn i yn defnyddio Adobe Digital Editions i wneud hyn, ond ers i Apple ddod a’r rhaglen Book Proofer (mae rhaid bod yn aelod o iTunes Connect i gael hwn) allan rydym yn defnyddio’r iPad yn syth i weld sut mae’n edrych. (Diweddariad: Mae cwmni o’r enw TidBITS newydd ddod a darllenwr eLyfrau newydd allan i’r Mac o’r enw Bookle sydd i weld werth ei edrych arno.)
Os oes unrhyw broblemau, neu hyd yn oed os does ‘na ddim, mae gwerth rhedeg eich .ePub trwy’r ‘ePub Validator’ i weld beth yn union sydd yn bod ar eich ffeil.
I Gloi
Mae hyn wedi bod y mwyaf i mi erioed teipio fel erthygl, felly rwyf am orffen yn fan hyn. Mi fyswn yn gallu mynd i mewn i sut i newid .ePub i mewn i fformat i’r Kindle, mi fyswn yn gallu dysgu chi fwy am strwythur dogfen .ePub, mi fyswn yn gallu mynd i mewn i siarad am eLyfrau ‘fixed width’. Mae gymaint i drafod yn y pwnc hwn fe allai gymered gwefan cyfan i fyny. Os ydych eisiau i mi fynd i mewn i fwy o fanylder gadewch gofnod isod.
Mi nai orffen gyda rhestr o raglenni eraill sydd ar gael (dwi un ai heb eu defnyddio, neu yn meddwl eu bod nhw’n warthus e.e. Calibre – hyll uffernol):
O.N. Mi rwyf yn Mac ‘biased’ gan mai dyna rwyf yn ei ddefnyddio. Sori, gennai ddim syniad am feddalwedd i Windows a Linux, unrhyw un arall yn gwybod?
Iestyn Lloyd 5:14 PM ar 8 Ebrill 2014 Dolen Barhaol
Dyw hyn ddim yn wir os ydych yn rhoi’r teitl yn ddwyieithog yn yr App Store, sef ‘The Fitlits – Y Sibrydion’.
Dyw hyn ddim yn debyg i Amazon, elyfrau yn yr iaith Gymraeg oedd hynna nid apps. Mae’r apps yn dibynnu ar iaith yr OS i’w gael ei ddefnyddio yn yr iaith yna; os ydych eisiau app Twitter i fod yn Ffrangeg mae rhaid newid iaith yr OS i fod yn Ffrangeg.
Ar y funud nid yw iOS, Android (yn cynnwys yr Amazon Kindle Fire) na Windows Phone efo’r iaith Gymraeg. Yr unig OS symudol i’w gefnogi yn ‘native’ yw Firefox OS, a di hwnnw unlle i weld ar y funud.
Mi fyswn wrth fy modd os fysai pob un ohonynt yn cefnogi yr iaith Gymraeg ond tydw i ddim yn meddwl ei fod ar ei ‘priority list’.
Ond… os ydych am gyhoeddi elyfr yn hytrach na app(lyfr) i Apple mae yna ddewis i ddweud mai ‘Welsh’ yw iaith y llyfr.
Eiry Rees Thomas 12:06 PM ar 10 Ebrill 2014 Dolen Barhaol
Diolch mawr Iestyn,
Mae newid teitl y gyfres a theitlau unigol yr aps yn opsiwn ond does dim lle ar eicons mor fach i ganiatáu fersiynau dwyieithg. Ni fyddai’r teitl llawn yn dangos o dan yr eicons chwaith ac mae’n rhaid agor y disgrifiadau Saeneg a sgrolio lawr y dudalen heb ddod o hyd i’r disgrifiadau Cymraeg. Does dim llawer y galler ei wneud o ran hynny ond mae’n golygu bod y cynllun oedd gen i i greu aps allan o’r testunau ar gyfer ail iaith yn rhywbeth y bydd angen i mi feddwl drosodd yn ofalus. Tebyg iawn mae llyfrau print yn unig wna’i ddewis oherwydd y sefyllfa, sydd yn siomedig. Mae’r gost o greu aps unigol Cymraeg a Saesneg yn waharddol, gwaetha’r modd.
Dwi’n ymwybodol mae e-lyfrau sydd wedi bod o dan sylw efo Amazon ond mae’r mater yn gyffelyb o ran gorfod ymladd am gydnabyddiaeth i’r iaith er hynny.
Yn ysgafnach: ‘The Fitlits – Y Sibrydion’ yn hytrach na ‘The Flitlits – Y Sbridion’. Hmm… dyna syniad!
Iestyn Lloyd 1:02 PM ar 15 Ebrill 2014 Dolen Barhaol
Eiry – wyt ti di meddwl am drio iBooks Author http://www.apple.com/uk/ibooks-author/ Dio ddim yn sortio dy broblem o gael yr OS yn Gymraeg ond mae werth edrych ar yn hytrach na creu ap.
Eiry Rees Thomas 11:19 PM ar 15 Ebrill 2014 Dolen Barhaol
Diolch am yr awgrymiad, Iestyn. Mae’n werth edrych mewn i’r posibilrwydd. Rwy’n gobeithio perswadio Apple i greu cysylltiadau Cymraeg i’r aps dwyiethog gan nad oes llawer o obaith y byddant yn cydnabod Cymru o ran creu lleoliad. Os wnaf i dderbyn cytundeb ynglŷn a chreu cysylltiau Cymraeg, byddaf i a’r Sbridion yn hedfan baner Cymru o ben y simne!
Y broblem fwyaf yn y cyfamser bydd lledu’r neges bod rhaid chwilio am aps Y Sbridion o dan y teitlau Saesneg. Rhaid i fi feddwl am strategaethau. Mae’r aps yn derbyn adolygiadau pum seren tu hwnt i Gymru sydd yn ddechrau da ond gwell byth fyddai hynny o Gymru.
Mae mor rhwystredig bod grymoedd y farchnad yn penderfynu nad wyf yn medru dewis Cymraeg ar gyfer y teitlau rhagosodedig, a hynny oherwyddd bod creu aps o safon Y Sbridion yn golygu cyhoeddu yn rhyngwladol oherwydd y gost sylfaenol. Byddai cysylltiadau Cymraeg o fewn Apple yn ateb syth i’r broblem heb ormod o drefferth iddyn nhw, byddwn i’n tybio.
Bydd mwy o drosolwg gen i cyn cyhoeddu’r fersiynau ail iaith a bydd iBooks Author yn opsiwn. Mae’r aps iaith gyntaf wedi eu rhaglennu mor wych wedi dweud hynny…
Eiry Rees Thomas 11:23 PM ar 15 Ebrill 2014 Dolen Barhaol
Teipos, teipos…rhaid cymryd mwy o ofal!